ΚΑΛΑΝΤΑ

ΜΤ Καλικάντζαροι Φώτα Powerpoint

Παρουσίαση 11

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο αποτελεί σήμερα διεθνές χριστουγεννιάτικο έθιμο. Ο στολισμός του δέντρου είναι καθαρά συμβολικός της ευτυχίας των ανθρώπων και της φύσεως με τη Γέννηση του Θεανθρώπου. Σύμφωνα με ερευνητές του αντικειμένου, το πρώτο στολισμένο δέντρο εμφανίστηκε στη Γερμανία το 1539 και τα πρώτα στολίδια ήταν συσκευασμένα φαγητά ή είδη ρουχισμού ή άλλα χρήσιμα είδη, που στο πέρασμα των χρόνων εξελίχθηκαν μόνο σε διακοσμητικά αντικείμενα.

Ο πρόγονος του χριστουγεννιάτικου δέντρου στην αρχαία Ελλάδα δεν ήταν έλατο, ούτε κυπαρίσσι, αλλά ένα κλαδί ελιάς. Μπορεί να σας ακούγεται… ξένο, είναι όμως η αλήθεια. Το συγκεκριμένο κλαδί ονομαζόταν Ειρεσιώνη, που προέρχεται από τη λέξη είρος (έριον=μαλλί). Σύμφωνα με πολλές αναφορές σε αρχαία κείμενα, ήταν κλαδί ελιάς ή αγριελιάς στολισμένο με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο και έφερε κρεμασμένα τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά). Έφερε επίσης φιάλες από λάδι και μέλι. Η Ειρεσιώνη περιφερόταν στους δρόμους των Αθηνών, από παιδιά τα οποία έψαλλαν “τις καλένδες” (κάλαντα) από σπίτι σε σπίτι, παίρνοντας φιλοδώρημα από τον νοικοκύρη ή την κυρά.

Το θεοκρατικό καθεστώς του Βυζαντίου καταδίκασε το έθιμο ως ειδωλολατρικό και απαγόρευσε την τέλεσή του. Ωστόσο, οι Έλληνες που ταξίδευαν πολύ το μετέδωσαν στους Βόρειους λαούς, οι οποίοι λόγω έλλειψης ελαιοδέντρων, στόλιζαν κλαδιά από τα δέντρα που φύονταν στις περιοχές τους, όπως είναι τα έλατα.

Αιώνες αργότερα το ίδιο έθιμο επανεισάχθηκε στην Ελλάδα από τους Βαυαρούς που συνόδεψαν τον  Όθωνα στην Ελλάδα, ως δικό τους Χριστουγεννιάτικο έθιμο. Κάπως έτσι, πραγματοποιήθηκε η μετάβαση από την αρχαία Ελληνική “Ειρεσιώνη της Ελιάς” στο έλατο της σύγχρονης εποχής, που πρωτοστολίστηκε το 1833 από τον Βασιλιά Όθωνα ως Χριστουγεννιάτικο δέντρο στα ανάκτορα του Ναυπλίου. Ωστόσο, από την ημέρα εκείνη που οι κάτοικοι έκαναν ουρές για να το θαυμάσουν το χριστουγεννιάτικο δέντρο πέρασε αρκετός καιρός μέχρι να καθιερωθεί σε κάθε ελληνικό σπίτι. Το έθιμο άργησε να εξαπλωθεί στην χώρα μας. Μόλις την δεκαετία του τριάντα κάποια αστικά σπίτια άρχισαν να στολίζουν χριστουγεννιάτικο δέντρο, ενώ μεταπολεμικά το έθιμο διαδόθηκε ταχύτατα τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο χώρα.

Το έλατο, που είναι και το παραδοσιακό δέντρο που στολίζουμε, έχει μια ιδιότητα: δεν μαραίνονται τα φύλλα του και δεν πέφτουν ποτέ. Ακόμα και στο βαθύ χειμώνα είναι καταπράσινο. Αυτό δεν είναι τυχαίο και συμβολίζει την αιώνια ζωή του Χριστού. Το τριγωνικό σχήμα του δέντρου συμβολίζει την Αγία Τριάδα.

Τα στολίδια επάνω στο χριστουγεννιάτικο δέντρο συμβολίζουν κι αυτά διάφορα σχετικά με τη γέννηση του Χριστού. Βάζουμε λαμπάκια για να συμβολίσουμε ότι ο Χριστός είναι το φως της ζωής. Αντίστοιχα στην κορυφή του βάζουμε ένα αστέρι που συμβολίζει το φωτεινό άστρο της ανατολής που προσδίδει τη γέννησή Του και οδήγησε τους τρεις μάγους στη φάτνη. Επίσης αντί για άστρο βάζουμε έναν άγγελο που συμβολίζει τον άγγελο Κυρίου που ανακοίνωσε στον Ιωσήφ και την Παρθένο Μαρία τη γέννησή Του. Οι χριστουγεννιάτικες μπάλες που παραδοσιακά είναι κόκκινες, συμβολίζουν τη θυσία του Σωτήρα για όλους εμάς (το κόκκινο συμβολίζει το αίμα στην θυσία). Οι γιρλάντες που βάζουμε μερικές φορές, συμβολίζουν κάτι χαρμόσυνο και χαρούμενο που δεν είναι άλλο από τη γέννηση του Χριστού. Τα ζαχαρωτά (σε σχήμα μαγκούρας) συμβολίζουν τη μαγκούρα του βοσκού που χρησίμευε στο να φέρει τα πρόβατα ο βοσκός στο σωστό δρόμο. Αυτό τα Χριστούγεννα στην ουσία συμβολίζει τον Σωσία που ήθελε να φέρει τον κόσμο στο σωστό δρόμο.

Σύμφωνα με την παράδοση, στην Ουκρανία στολίζουν τα χριστουγεννιάτικα δένδρα τους με ψεύτικες αράχνες και ιστούς. Ο μύθος λέει ότι μία χήρα που ζούσε με τα παιδιά της σε μία καλύβα, ήταν τόσο φτωχή ώστε δεν μπορούσε ούτε δέντρο να στολίσει. Μία μέρα, ένα κουκουνάρι έπεσε στο πάτωμα και ρίζωσε και τα παιδιά χάρηκαν πάρα πολύ, που επιτέλους θα είχαν ένα δένδρο για τα Χριστούγεννα. Ωστόσο, αν και σκέφτονταν μήνες πώς θα το στολίσουν, όταν έφτασε η παραμονή των Χριστουγέννων πήγαν για ύπνο χωρίς να τα καταφέρουν, αφού η χήρα δεν είχε χρήματα για στολίδια. Την επόμενη ημέρα, η γυναίκα ξύπνησε από τις φωνές των παιδιών της. “Μητέρα, ξύπνα να δεις το δένδρο. Είναι πανέμορφο!”. Όλο το βράδυ μία αράχνη περιστρεφόταν γύρω από το δένδρο, στολίζοντάς το με τον ιστό της. Μάλιστα, όταν για να δουν καλύτερα το δένδρο, το μικρότερο παιδί άνοιξε το παράθυρο, οι ακτίνες του ηλίου μετέτρεψαν τους ιστούς της αράχνης σε χρυσό και ασήμι. Έτσι, η οικογένεια ποτέ δεν στερήθηκε κάτι ξανά. Σήμερα, θεωρείται μεγάλη τύχη εάν κάποιος δει ιστό αράχνης την ημέρα των Χριστουγέννων.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ                                        ΜΑΡΙΑ -ΕΛΕΝΗ  ΚΥΡΛΙΔΟΥ

ΜΑΡΙΑΝΘΗ  ΤΣΙΜΕΝΙΔΟΥ                                         ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΤΟΓΙΑ            

Κάλαντα

Τα Κάλαντα αποτελούν δημοτικά ευχετικά και εγκωμιαστικά τραγούδια που ψάλλονται εθιμικά κατ΄ έτος κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών όπως των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς (Αγ. Βασιλείου), των Θεοφανείων, ακόμη και των Βαΐων (ή του Λαζάρου). Κύρια παραδοσιακά μουσικά όργανα που συνοδεύουν τα κάλαντα είναι το τρίγωνο, το λαούτο, το νταούλι η τσαμπούνα, η φλογέρα κ.ά. Οι τραγουδιστές – οργανοπαίκτες των καλάντων ονομάζονται «καλαντιστές».

Ιστορία

Τα κάλαντα που προήλθαν από τις Βυζαντινές Καλένδες (πρώτες ημέρες των ρωμαϊκών μηνών) ,  συνδέονται με το γνωστό έθιμο των αρχαίων Ελλήνων της Ειρεσιώνης, που ήταν κλαδί ελιάς ή αγριελιάς (κότινος) στολισμένο με γιρλάντες από μαλλί λευκό και κόκκινο και έφερε κρεμασμένα τους πρώτους φθινοπωρινούς καρπούς (σύκα, καρύδια, αμύγδαλα, κάστανα, δημητριακά, εκτός μήλου και αχλαδιού).  Επίσης, λίγοι γνωρίζουν ότι τα σημερινά χριστουγεννιάτικα κάλαντα σχετίζονται με τον ύμνο που έψαλλαν τα παιδιά στην αρχαιότητα, περιφέροντας την Ειρεσιώνη στους δρόμους των Αθηνών.

Λαογραφία

Τα κάλαντα ψάλλονται κυρίως από παιδιά αλλά και από ενήλικα άτομα, είτε μεμονωμένα είτε σε ομάδες, που περιέρχονται οικίες, καταστήματα, δημόσιους χώρους κ.λπ. με τη συνοδεία του πατροπαράδοτου σιδερένιου τριγώνου, αλλά και άλλων μουσικών οργάνων (φυσαρμόνικας, ακορντεόν, τύμπανου, φλογέρας κ.λπ.). Τα παιδιά ρωτούν συνήθως «Να τα πούμε;» και περιμένουν την απάντηση «Να τα πείτε».

Τα κάλαντα ξεκινούν κυρίως με χαιρετισμό στη συνέχεια αναγγέλλουν τη μεγάλη χριστιανική εορτή που φθάνει και καταλήγουν σε ευχές. Χαρακτηριστικό σημείο είναι η γλώσσα στην οποία αυτά ψάλλονται, στη καθαρεύουσα, που φανερώνει την άμεση καταγωγή τους από τους Βυζαντινούς χρόνους και τις Καλένδες του Ιανουαρίου που γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα.

Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι μετά τις ευχές και τα «Χρόνια Πολλά» το φιλοδώρημα είτε σε χρήματα (σήμερα) είτε σε προϊόντα (παλαιότερα). Πολλές φορές όταν δεν υπήρχε φιλοδώρημα ή ήταν ευτελές τότε τα παιδιά συνέχιζαν να τραγουδούν με πολύ δυνατή φωνή έξω από το σπίτι δίστιχα σκωπτικά,  όπως τα παρακάτω:

«Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες,
άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!»

Ο μεγάλος αριθμός των διαφόρων παραλλαγών εξανάγκασε να διακρίνονται αυτά σε εθνικά ή αστικά και στα τοπικά ή παραδοσιακά (κατά περιοχή). Στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές μόνο στον Ελλαδικό χώρο. Σήμερα εκτός των παραπάνω έχουν εισαχθεί και διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, μερικά από τα οποία έχουν μεταγλωττιστεί στα ελληνικά και χρησιμοποιούνται κάποιες φορές επιπρόσθετα με τα παραδοσιακά.

ΚΑΛΙΚΑΝΤΖΑΡΟΙ

Η Ελληνική Παράδοση είναι γεμάτοι με έθιμα, μύθους, θρύλους και λαϊκές δοξασίες που συνοδεύουν τις γιορτινές μέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Μία από αυτές είναι και οι καλικάντζαροι.

Οι καλικάντζαροι είναι ελληνική δοξασία (αρχαίας καταγωγής) «δαιμόνιων» που σύμφωνα με σύγχρονη δοξασία εμφανίζονται κατά το Δωδεκαήμερο (25 Δεκεμβρίου – 6 Ιανουαρίου). Εκτός του Δωδεκαήμερου τον υπόλοιπο χρόνο μένουν στα έγκατα της γης (στον Κάτω Κόσμο) και πριονίζουν το δέντρο που κρατά τη γη. Υποτίθεται ότι τα Χριστούγεννα βγαίνουν στην επιφάνεια, επειδή έχουν σχεδόν τελειώσει την εργασία τους και φοβούνται μήπως η ετοιμόρροπη γη τους πλακώσει, ενώ, όταν επιστρέφουν βρίσκουν το δέντρο ακέραιο και πάλι, κάτι το οποίο συμβολίζει την ακεραιότητα και την θεϊκή δύναμη με την οποία μας προστατεύει ο Χριστός.

 Τι είναι οι καλικάντζαροι;

Οι καλικάντζαροι είναι «δαιμόνια», που σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία, τις μέρες που είναι τα «νερά αβάφτιστα» (δεν έχει βαπτισθεί ακόμα ο Χριστός) βγαίνουν από τα έγκατα της γης, για να πειράξουν τους ανθρώπους και να τους ανακατέψουν τα σπίτια, διότι είναι άτακτοι και τους αρέσουν τα παιχνίδια.

  Πώς μοιάζουν οι καλικάντζαροι

Ο λαός τους φαντάζεται με διάφορες μορφές κατά περιοχή, με κοινό γνώρισμα την ασχήμια τους. Σε περιγραφές παρουσιάζονται κακομούτσουνοι και σιχαμένοι. Στη μορφή τους είναι άλλοτε νάνοι, άλλοτε και ψηλοί, σκουρόχρωμοι, με μαλλιά μικρά και ατημέλητα, μάτια κόκκινα, δόντια πιθήκου, δασύτριχοι, χέρια και νύχια πιθήκου, πόδια γαϊδάρου ή το ένα γαϊδάρου και το άλλο ανθρώπινο.

Οι συνήθειες των καλικαντζάρων

Η τροφή που επιλέγουν είναι σκέτη βρωμιά συνήθως: σκουλήκια, βατράχια, φίδια, ποντίκια κλπ. Παρόλα αυτά τους αρέσουν και τα διάφορα εδέσματα των Χριστουγέννων. Είναι πολύ ευκίνητοι ανεβαίνουν στα δένδρα πηδούν από στέγη σε στέγη σπάζοντας κεραμίδια κάνοντας μεγάλη φασαρία. Και ότι βρουν απλωμένα τα ποδοπατούν. Άμα βρουν ευκαιρία κατεβαίνουν από τις καμινάδες στα σπίτια και μαγαρίζουν τα πάντα.

Τι κάνουν οι καλικάντζαροι στους ανθρώπους;

Οι καλικάντζαροι, σύμφωνα με την παράδοση δε μπορούν να βλάψουν τους ανθρώπους αλλά μόνο να τους πειράξουν, να τους ενοχλήσουν ή να τους φοβίσουν. Θεωρούνται μάλιστα μωροί και ευκολόπιστοι. Ωστόσο σε άλλα μέρη, πιστεύεται ότι ανεβαίνουν στους ώμους των ανθρώπων που συναντούν τη νύκτα και προσπαθούν να τους πνίξουν αν δεν αποκριθούν σωστά σε ότι ερωτηθούν ή κατ΄ άλλους τους παρασύρουν σε χορό που όμως τους καλούς χορευτές τους ανταμείβουν ή κατ΄ άλλους παίρνουν τη μιλιά σε όποιον μιλήσει κατά τη συνάντηση μαζί τους.

Πώς αποφεύγουν τους καλικάντζαρους;

• Το αποτελεσματικότερο μέτρο για να κρατηθούν μακριά οι καλικάντζαροι είναι η φωτιά, γι’ αυτό όλο το Δωδεκαήμερο έμενε συνεχώς το τζάκι αναμμένο και μάλιστα με ξύλα αγκαθωτά για να έχει η φωτιά μεγαλύτερη δύναμη.
• Οι άνθρωποι προκειμένου να αποφύγουν τον συρφετό τον οποίο προκαλούν, ρίχνουν στα κεραμίδια κομμάτια από χοιρινό ή λουκάνικα ή ακόμα και ξηροτήγανα.
• Άλλοι τρόποι για να τους αποφύγουν οι «νοικοκυραίοι» είναι να κάνουν το σημείο του Σταυρού στην πόρτα, στα παράθυρα, στις καμινάδες, τους στάβλους και στα αγγεία λαδιού και κρασιού (για να μη τα μαγαρίσουν).
• Ακόμα, η χρήση επωδών όπως το «ξύλα, κούτσουρα, δαυλιά καημένα» (Καλαμάτα) που όταν ακούσουν οι καλικάντζαροι φεύγουν. Αλλά και το πιο κλασικό που είναι η απαγγελία του «Πάτερ ημών» τρεις φορές.
• Επίσης, οι παλιοί κρεμούσαν έξω από την πόρτα χαϊμαλιά με ξέφτια, ώστε οι καλικάντζαροι να μετρούν τα «ξέφτια» τους και να ξεχνιούνται έξω από το σπίτι. Στην ίδια λογική, άφηναν στον εξωτερικό χώρο του σπιτιού το κόσκινο της νοικοκυράς, για να μετρούν τις τρύπες του τα δαιμόνια.

Οι Καλικάντζαροι εξαφανίζονταν τα Φώτα με τον αγιασμό των υδάτων για να επιστρέψουν και πάλι τα επόμενα Χριστούγεννα. Φοβούνται την αγιαστούρα του παπά. Ο τρόμος τους αρχίζει από την παραμονή των Φώτων που γίνεται ο μικρός αγιασμός. Γι’ αυτό και το έθιμο του λαού λέει:

Στις πέντε του Γενάρη

Φεύγουν οι καλικαντζάροι

Η ημέρα των Θεοφανίων, όμως, είναι για τους καλικαντζάρους πιο τρομακτική, γι’ αυτό και φεύγουν λέγοντας:

Φεύγετε να φεύγουμε

κι έφτασε ο τουρλόπαπας

με την αγιαστούρα του

και με τη βρεχτούρα του…

ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ

Τα Θεοφάνεια είναι μεγάλη ετήσια χριστιανική εορτή της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή.

Εορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου (εορτών των Χριστουγέννων).

Το όνομα προκύπτει από την φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας που συνέβη σύμφωνα με τρεις σχετικές ευαγγελικές περικοπές.

Ως κύριες τελετές των Θεοφανείων θεωρούνται οι παρακάτω:

-Μέγας Αγιασμός (Θρησκευτική τελετή που λαμβάνει χώρα εντός των Εκκλησιών).

-Κατάδυση του Τιμίου Σταυρού (Θρησκευτική τελετή που ακολουθεί του Μεγάλου Αγιασμού και γίνεται η κατάδυση του Σταυρού σε ακτή Θάλασσας, εντός λιμένων, όχθες ποταμών ή λιμνών και στην ανάγκη σε δεξαμενές νερού όπως στην Αθήνα.

Η εορτή των Θεοφανείων λέγεται επίσης και Επιφάνεια και Φώτα (ή Εορτή των Φώτων). Σε αυτή την εορτή γιορτάζουν τα ονόματα Φωτεινή, Φανή, Φώτιος, Τριάδα, Ουρανία, Ιορδάνης, Ιορδάνα, Περιστέρης, Περιστέρα, Θεοφάνης, Θεοφανία και Θεοχάρης.

Οι μαθητές της ΣΤ’ τάξης του 19^ου Δημοτικού Σχολείου Ευόσμου

Αποστόλης Στεργίου         Κωνσταντίνος Τζίλιας

Μιχάλης Χουλιαράς           Βασίλης Τσοκάνης